Κλέφτης του γέλιου: Γιατί γελάμε λιγότερο και πώς επιστρέφουμε στη χαρά
Σύμφωνα με έρευνες, ένα μέσο τετράχρονο παιδί γελά περίπου 300 φορές την ημέρα, ενώ ο μέσος σαραντάχρονος μόλις τέσσερις. Η δραματική αυτή μείωση δεν σχετίζεται μόνο με τη βιολογική ωρίμανση, αλλά και με την αλλαγή του τρόπου που οι άνθρωποι σχετίζονται με τη ζωή και τις καθημερινές εμπειρίες τους.
Η παιδική ηλικία χαρακτηρίζεται από ελευθερία, αυθορμητισμό και αβίαστη παρουσία στη στιγμή, στοιχεία που ευνοούν το γέλιο. Με την ενηλικίωση, η καθημερινότητα επιβαρύνεται με υποχρεώσεις, στόχους και κοινωνικές προσδοκίες, οι οποίες συχνά περιορίζουν τις αυθόρμητες εκδηλώσεις χαράς.
Ποιος ή τι αφαιρεί το γέλιο;
Η σύγχρονη ζωή, με τους έντονους ρυθμούς, τις οικονομικές πιέσεις, την ψηφιακή υπερφόρτωση και τις συνεχείς συγκρίσεις μέσω των κοινωνικών δικτύων, περιορίζει το ψυχικό και σωματικό χώρο για χαρά. Παράλληλα, ο ενήλικος νους τείνει να δομεί την πραγματικότητα μέσα από ένα σύστημα αυστηρών «πρέπει» και «δεν πρέπει»:
Τα πράγματα πρέπει να είναι έτσι, όχι αλλιώς. Οι άνθρωποι πρέπει να φέρονται έτσι, όχι αλλιώς. Ο κόσμος πρέπει να είναι διαφορετικός από ό,τι είναι.
Αυτή η νοητική συνθήκη δημιουργεί ένα αόρατο πλαίσιο μόνιμης κριτικής και ελέγχου. Το νευρικό σύστημα, ανταποκρινόμενο σε αυτά τα εσωτερικά σήματα, συμπεριφέρεται σαν να υπάρχει πάντα κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Το αποτέλεσμα είναι η συνεχής ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου–υπόφυσης–επινεφριδίων, με αύξηση ορμονών του στρες όπως η κορτιζόλη και η αδρεναλίνη.
Αν εξεταστεί η εμπειρία της παρούσας στιγμής χωρίς την επιρροή αυτών των «πρέπει», συχνά διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει πραγματική, άμεση απειλή.
Η σιωπηλή διάβρωση της χαράς
Με την πάροδο του χρόνου, η διαρκής ένταση εξελίσσεται σε τοξικό στρες. Μελέτες του American Institute of Stress δείχνουν ότι το χρόνιο στρες μειώνει την παραγωγή ντοπαμίνης και σεροτονίνης - νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται με την ευχαρίστηση, την κοινωνική σύνδεση και το γέλιο.
Η θεωρία «Διεύρυνσης και Οικοδόμησης» της ψυχολόγου Barbara Fredrickson υποστηρίζει ότι τα θετικά συναισθήματα, όπως η χαρά, διευρύνουν την αντίληψη και αυξάνουν την ικανότητα προσαρμογής. Όταν το γέλιο απουσιάζει, μειώνεται και αυτή η δυνατότητα να αναγνωρίζονται νέες ευκαιρίες και λύσεις.
Επανασύνδεση μέσω της ενσυνειδητότητας
Η αποκατάσταση της χαράς και του γέλιου δεν απαιτεί απαραίτητα επιστροφή στην παιδικότητα, αλλά μια επιστροφή στην αναγνώριση της αίσθησης περιέργειας και έκπληξης για κάθε τι που βιώνουμε, που χαρακτηρίζει τα παιδιά. Η ενσυνειδητότητα (mindfulness), που είναι η άσκηση της προσοχής στο παρόν χωρίς κριτική, δημιουργεί τον ψυχολογικό χώρο για πιο καθαρή αντίληψη και αυθεντική ανταπόκριση.
Έρευνες του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης δείχνουν ότι η συστηματική πρακτική ενσυνειδητότητας μειώνει την αντιδραστικότητα του αμυγδαλοειδούς πυρήνα και ενισχύει την ικανότητα ρύθμισης των συναισθημάτων. Με αυτό τον τρόπο περιορίζεται η τάση για μόνιμο συναγερμό και αυξάνεται η ικανότητα χαλάρωσης.
Η ενίσχυση του γέλιου και της χαράς μπορεί να υποστηριχθεί από ποικίλες πρακτικές:
Χρόνος στη φύση, που μειώνει τους δείκτες στρες και επαναφέρει ρυθμούς συγχρονισμένους με το φυσικό περιβάλλον.
Χρόνος με φίλους, όπου το γέλιο λειτουργεί ως κοινωνικός δεσμός.
Χρόνος για εσωτερική παρατήρηση, ώστε να εντοπιστούν όλα αυτά τα «πρέπει» που δεν είναι ρεαλιστικά ή δεν μας ταιριάζουν.
Χρόνος για αναστοχασμό πάνω σε ό,τι είναι ουσιαστικό, πέρα από τις πιέσεις της καθημερινότητας.
Μετατόπιση οπτικής
Όταν αναγνωρίζουμε ότι οι περισσότερες δυσκολίες δεν προέρχονται μόνο από τα γεγονότα, αλλά από τη σχέση που έχουμε με αυτά, δημιουργείται ουσιαστική αλλαγή. Ο Μάρκος Αυρήλιος έγραφε ότι η ενόχληση από κάτι εξωτερικό δεν πηγάζει από το ίδιο το γεγονός, αλλά από την αντίληψή μας για αυτό, και αυτή η αντίληψη μπορεί να αλλάξει ανά πάσα στιγμή.
Η ενσυνειδητότητα καλλιεργεί αυτή ακριβώς την ικανότητα: να παρατηρούμε την εμπειρία χωρίς υπερβολική ταύτιση ή αντίσταση. Έτσι, η ένταση υποχωρεί και δημιουργείται χώρος για ελαφρότητα και γέλιο.
Γέλιο ως άσκηση
Το γέλιο αν και συνήθως αυθόρμητο, μπορεί να καλλιεργηθεί ακόμη και εσκεμμένα. Η γιόγκα γέλιου έχει δείξει σε μελέτες ότι μειώνει τα επίπεδα κορτιζόλης και αυξάνει την αίσθηση ευεξίας, ακόμα και όταν το γέλιο δεν ξεκινά αυθόρμητα. Ο μηχανισμός βασίζεται στο γεγονός ότι το σώμα και ο εγκέφαλος αντιδρούν στο εθελούσιο γέλιο όπως και στον αυθόρμητο, ενεργοποιώντας ορμόνες και νευρολογικές οδούς που σχετίζονται με τη χαρά.
Συνδυάζοντας ασκήσεις γέλιου με πρακτικές ενσυνειδητότητας, μπορεί να παρατηρηθεί πώς αλλάζουν οι σωματικές αισθήσεις, η διάθεση και η αντίληψη της πραγματικότητας.
Η πρόκληση του σύγχρονου περιβάλλοντος
Η εφαρμογή αυτών των πρακτικών σε ένα περιβάλλον γεμάτο ειδοποιήσεις, deadlines και ψηφιακή υπερφόρτωση απαιτεί πρόθεση και σταθερή δέσμευση. Θέλει δύναμη και πειθαρχία για να σταματήσουμε τη ροή της συνεχούς σύνδεσης μέσω των οθονών. Μικρές παύσεις χωρίς κινητό, αργές αναπνοές, στιγμές κοινωνικής επαφής, συνειδητή κίνηση του σώματος, ή απλά χρόνος για να ατενίσουμε τον ουρανό ή να κοιτάξουμε για λίγο έξω από το παράθυρο, λειτουργούν ως αντίβαρο στη διάβρωση της χαράς.
Συμπέρασμα
Το γέλιο, εκτός από ένδειξη χαράς, αποτελεί και δείκτη ψυχικής και σωματικής υγείας. Η καλλιέργειά του συνδέεται στενά με την ικανότητα να ζει κανείς στο παρόν, να αναγνωρίζει τις πραγματικές προτεραιότητες και να αποδεσμεύεται από περιττά «πρέπει». Η ενσυνειδητότητα προσφέρει τα μέσα για αυτή την επανασύνδεση, ενώ η ενσυνείδητη πρακτική του γέλιου λειτουργεί ως φυσικό αντίδοτο στο στρες και στην ψυχική κόπωση.
