Γιορτές με παρουσία: Μία πρόσκληση για παύση, νόημα και σύνδεση
Οι γιορτές των Χριστουγέννων έρχονται κάθε χρόνο με τον δικό τους ιδιαίτερο ρυθμό, μια μίξη χαράς, συγκίνησης, προσμονής και συχνά, πίεσης. Κουβαλάμε τις παιδικές μνήμες της μαγείας, τις ενήλικες υποχρεώσεις, τις κοινωνικές προσδοκίες για «τέλειες» γιορτές και τις ελπίδες μας για ξεκούραση και ανανέωση. Κάπου ανάμεσα σε όλα αυτά υπάρχει ένας πιο ήσυχος χώρος, μια πρόσκληση για παύση, για συνειδητή παρουσία, για επιστροφή σε ό,τι έχει πραγματική σημασία.
Ο Jon Kabat Zinn έχει γράψει, «Όπου κι αν πας, εκεί είσαι». Μέσα στις γιορτές, αυτή η φράση γίνεται υπενθύμιση, μια εσωτερική πυξίδα που μας επαναφέρει στο παρόν όταν γύρω μας όλα μοιάζουν γρήγορα και απαιτητικά. Η ενσυνειδητότητα δεν αλλάζει το ημερολόγιο του Δεκεμβρίου, ούτε τις οικογενειακές δυναμικές, ούτε τις λίστες των υποχρεώσεων. Αλλάζει όμως τον τρόπο με τον οποίο στεκόμαστε απέναντί τους. Με επίγνωση και καλοσύνη, οι γιορτές αποκτούν χώρο, ανάσα, νόημα.
Η παραδοξότητα των γιορτών
Για πολλούς, τα Χριστούγεννα είναι ταυτόχρονα όμορφα και κουραστικά. Έρευνα της American Psychological Association δείχνει ότι το 38% των ανθρώπων βιώνουν αυξημένο άγχος στις γιορτές, κυρίως λόγω οικονομικής πίεσης, έλλειψης χρόνου και οικογενειακών προσδοκιών. Παράλληλα, το 67% δηλώνει ότι αυτό που τους γεμίζει περισσότερο είναι ο χρόνος με αγαπημένα πρόσωπα. Οι γιορτές, λοιπόν, κρατούν μέσα τους και χαρά και φόρτιση, και προσμονή και κόπωση.
Έρευνα του Harvard για τη «συναισθηματική μετάδοση» μας υπενθυμίζει ότι το άγχος μεταδίδεται γρήγορα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ένα νευρικό βλέμμα, ένας βιαστικός τόνος, μια σύσπαση στα χείλη και ολόκληρο το δωμάτιο αλλάζει ατμόσφαιρα. Το ίδιο όμως ισχύει και για την ηρεμία. Ένα σταθερό, γειωμένο άτομο μπορεί να αλλάξει τον ρυθμό και την ενέργεια μιας ολόκληρης οικογένειας.
Η ενσυνειδητότητα δεν είναι τεχνική διαχείρισης άγχους μόνο, είναι τρόπος ύπαρξης που δημιουργεί απόσταση ανάμεσα σε εμάς και τη φόρτιση της στιγμής. Είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τι νιώθουμε πριν αντιδράσουμε, να παίρνουμε μια ανάσα, να επιστρέφουμε σε αυτό που είναι σημαντικό και όχι απαραίτητα επείγον.
Η επιστροφή στην απλότητα
Είναι συχνά εντυπωσιακό πόσο πολύπλοκες κάνουμε τις γιορτές. Πολλά δώρα, πολλές υποχρεώσεις, πολλά σπίτια να επισκεφτούμε, πολλές προσδοκίες να εκπληρώσουμε. Οι μελέτες δείχνουν όμως ότι η ποιότητα των σχέσεων, όχι η ποσότητα των δραστηριοτήτων, επηρεάζει περισσότερο την ευεξία μας. Έρευνα του Harvard Study of Adult Development, της μακροβιότερης μελέτης για την ανθρώπινη ευτυχία, καταλήγει σταθερά ότι οι ζεστές, αυθεντικές σχέσεις είναι ο σημαντικότερος παράγοντας ψυχικής ανθεκτικότητας και μακροζωίας.
Αυτή η γνώση αλλάζει την προτεραιοποίηση των γιορτών. Από το «πρέπει να προλάβω τα πάντα» στο «θέλω να είμαι παρούσα εκεί που έχει νόημα». Η απλότητα είναι επιλογή, είναι η ελευθερία να πούμε όχι σε αυτό που απομακρύνει από τον εαυτό μας και ναι σε αυτό που μας θρέφει.
Ο Thich Nhat Hanh το συνοψίζει με τρόπο συγκλονιστικά απλό: «Το πιο πολύτιμο δώρο που μπορούμε να προσφέρουμε στους άλλους είναι η παρουσία μας». Και οι γιορτές είναι ίσως η καλύτερη εποχή για να το εξασκήσουμε.
Η τέχνη της παύσης μέσα στη γιορτινή ένταση
Η χριστουγεννιάτικη περίοδος έχει τον δικό της παλμό. Φώτα, συναντήσεις, προθεσμίες, μετακινήσεις. Μέσα σε αυτή τη δίνη, η παύση δεν είναι πολυτέλεια, είναι προσανατολισμός. Είναι σαν να αναβοσβήνει ένα μικρό φανάρι που μας ζητά να σταματήσουμε για λίγα δευτερόλεπτα και να αναρωτηθούμε: «Είμαι εδώ; Αναπνέω; Τι χρειάζομαι πραγματικά αυτή τη στιγμή;»
Η νευροεπιστήμη υποστηρίζει αυτή την πρακτική. Έρευνα του Stanford από τη δρ. Emma Seppälä δείχνει ότι οι αργές, συνειδητές αναπνοές ενεργοποιούν το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα, μειώνοντας άμεσα τα επίπεδα κορτιζόλης και ρυθμίζοντας το στρες. Μια μικρή παύση λοιπόν αλλάζει τη χημεία του σώματος και προσφέρει μια νέα αρχή.
Μια απλή άσκηση για τις γιορτές είναι η εξής:
Ας σταθούμε για δέκα δευτερόλεπτα. Παίρνουμε μια εισπνοή. Αναγνωρίζουμε τι αισθανόμαστε χωρίς να το κρίνουμε. Εκπνοή αργή. Συνεχίζουμε.
Αυτή η μικρή πρακτική μπορεί να επαναφέρει καθαρότητα σε στιγμές έντασης ή κούρασης, να φέρει τρυφερότητα σε μια δύσκολη συζήτηση, να δώσει χώρο σε εμάς και τους άλλους.
Η σχέση με τον χρόνο
Ο χρόνος στις γιορτές μοιάζει παράξενα συμπιεσμένος. Άλλοτε νιώθουμε ότι τρέχουμε πίσω του, άλλοτε ότι τον χάνουμε μέσα σε υπερβολική δραστηριότητα. Η ενσυνειδητότητα όμως μας προσκαλεί να τον απλώσουμε, να τον ξαναζυμώσουμε, να τον νιώσουμε.
Ο Lao Tzu έχει γράψει, «Η φύση δεν βιάζεται, κι όμως ολοκληρώνει τα πάντα». Αυτή η φράση μπορεί να γίνει οδηγός για έναν πιο συνειδητό Δεκέμβριο. Αντί να μετράμε πόσα κάναμε, ίσως να αναρωτηθούμε πόσο ήμασταν παρόντες σε ό,τι κάναμε.
Μικρά τελετουργικά μπορούν να σταθεροποιήσουν την αίσθηση του χρόνου. Ένα πρωινό τσάι με λίγα λεπτά σιωπής. Μια βόλτα μέσα στο κρύο, χωρίς μουσική, με πλήρη προσοχή στα βήματα. Ένα γράμμα ευγνωμοσύνης σε κάποιον που αγαπάμε. Αυτές οι στιγμές λειτουργούν σαν άγκυρες μέσα στη γοργή περίοδο των γιορτών.
Η καλοσύνη ως πρακτική
Η περίοδος των γιορτών μάς εκθέτει συχνά σε έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Νοσταλγία, μοναξιά, αγάπη, απώλεια, χαρά, κόπωση. Το συναισθηματικό τοπίο είναι πλούσιο και δεν χρειάζεται να το εξιδανικεύσουμε. Αντίθετα, μπορούμε να το δούμε με τρυφερότητα.
Η Sharon Salzberg γράφει, «Η καλοσύνη δεν είναι αδυναμία, είναι μια μορφή εσωτερικής δύναμης που απαλύνει ό,τι είναι σκληρό μέσα μας». Αυτή η καλοσύνη μπορεί να γίνει πυλώνας κατά τη διάρκεια των γιορτών, όχι μόνο προς τους άλλους αλλά και προς τον εαυτό μας.
Η αυτοκριτική αυξάνεται συχνά τον Δεκέμβριο. «Δεν πρόλαβα», «δεν το έκανα αρκετά καλά», «θα έπρεπε να είμαι πιο χαρούμενη». Μελέτες από το University of Texas δείχνουν ότι η αυτοσυμπόνια μειώνει το άγχος και αυξάνει την ψυχική ανθεκτικότητα περισσότερο από την αυτοπεποίθηση. Η φράση «είναι εντάξει να μην είναι όλα τέλεια» μπορεί να λειτουργήσει σαν απελευθερωτικό αντίδοτο.
Η σύνδεση ως ουσία των γιορτών
Η ανθρώπινη επικοινωνία είναι ο πυρήνας των Χριστουγέννων. Όχι οι συγκεντρώσεις αυτές καθαυτές, αλλά η ποιότητα της σχέσης που δημιουργείται μέσα σε αυτές. Η ενσυνειδητότητα μάς υπενθυμίζει ότι η βαθιά σύνδεση προκύπτει όταν δίνουμε τον εαυτό μας σε μια στιγμή με πλήρη παρουσία.
Ασκήσεις που μπορούν να ενισχύσουν αυτή τη σύνδεση:
Ακούμε πριν απαντήσουμε. Επίγνωση της παρόρμησης να διακόψουμε, να συμβουλέψουμε, να εξηγήσουμε. Η παύση δημιουργεί χώρο.
Βλέπουμε τον άλλον με φρέσκα μάτια. Χωρίς τις γνωστές ιστορίες, χωρίς τα παλιά μοτίβα. Μπορεί αυτή η χρονιά να έχει αλλάξει κάτι μέσα του.
Μικρές ιεροτελεστίες σύνδεσης. Μια σύντομη πρόποση ευγνωμοσύνης, μια ήρεμη στιγμή πριν το τραπέζι, μια κοινή εισπνοή και εκπνοή.
Οι μικρές αυτές πρακτικές έχουν μετρήσιμα αποτελέσματα. Έρευνα του UC Berkeley για την «ευγνωμοσύνη στη σχέση» έδειξε ότι οι καθημερινές πράξεις αναγνώρισης αυξάνουν τα επίπεδα οξυτοκίνης και ενισχύουν τη σχέση, ενώ μειώνουν το καθημερινό στρες.
Η καλλιέργεια εσωτερικής γαλήνης
Σε περιόδους θορύβου, η σιωπή γίνεται θεραπεία. Σε περιόδους έντονης κοινωνικής αλληλεπίδρασης, η εσωτερική γαλήνη γίνεται ανάγκη.
Ο Rick Hanson συχνά επαναλαμβάνει ότι «ο εγκέφαλος είναι σαν teflon για τα θετικά και σαν velcro για τα αρνητικά». Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται συνειδητή πρόθεση για να επιτρέψουμε στις ζεστές, όμορφες, ήρεμες στιγμές να μείνουν για λίγο μέσα μας. Να τις αφήσουμε να «εγκατασταθούν».
Μια άσκηση για τις γιορτές:
Όταν νιώσουμε μια μικρή στιγμή ομορφιάς, μένουμε μαζί της για δέκα δευτερόλεπτα. Αφήνουμε το σώμα να την απορροφήσει, το νου να την καταγράψει και τα συναισθήματα να παραμείνουν μέσα μας λίγο περισσότερο.
Η επανανοηματοδότηση των γιορτών
Όσο μεγαλώνουμε, τα Χριστούγεννα μπορεί να μην μοιάζουν τόσο με την εικόνα της παιδικής μας ηλικίας, ούτε χρειάζεται. Η πραγματική ωριμότητα έρχεται όταν επιτρέπουμε στις γιορτές να εξελιχθούν μαζί μας. Μπορούμε να αναρωτηθούμε:
Τι έχει πραγματική αξία για εμάς αυτές τις γιορτές, πέρα από όσα περιμένουν οι άλλοι;
Ποιες δραστηριότητες μας γεμίζουν πραγματικά και ποιες απλώς εξαντλούν την ενέργειά μας;
Πώς θέλουμε να νιώσουμε την πρώτη μέρα του νέου έτους και τι μπορούμε να κάνουμε από τώρα για να το στηρίξουμε;
Μια μικρή πρακτική για το τέλος του χρόνου
Ας καθίσουμε για λίγα λεπτά σε έναν ήσυχο χώρο. Κλείνουμε τα μάτια. Παίρνουμε μια αναπνοή. Ρωτάμε τον εαυτό μας:
Τι χρειάζομαι για να μπει αυτός ο χρόνος απαλά; Τι θέλω να αφήσω πίσω; Τι θέλω να πάρω μαζί μου;
Μπορούμε να το γράψουμε σε ένα χαρτί, να το διπλώσουμε και να το αφήσουμε κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο ως μια υπόσχεση προς τον εαυτό μας.
Ένα κλείσιμο με φως
Οι γιορτές έχουν δύο όψεις. Τη λαμπερή, κοινωνική, γεμάτη ζωή. Και τη σιωπηλή, εσωτερική, βαθιά ανθρώπινη. Η ενσυνειδητότητα τις ενώνει. Μας βοηθά να σταθούμε στην καρδιά των Χριστουγέννων με περισσότερη παρουσία, ευγνωμοσύνη και αυθεντικότητα.
Ο David Whyte γράφει, «Η παρούσα στιγμή είναι το μόνο μέρος όπου η ζωή αγγίζει τη ζωή». Αν αφήσουμε αυτό το απόσπασμα να γίνει οδηγός, τότε ίσως αυτός ο Δεκέμβριος να γίνει πιο αληθινός, πιο απλός, πιο δικός μας.
Και ίσως ανακαλύψουμε πως τα πιο ουσιαστικά Χριστούγεννα δεν είναι αυτά που μοιάζουν τέλεια, αλλά αυτά που μας βρίσκουν παρόντες. Με καθαρή καρδιά, με χώρο για ανάσα, με τη διάθεση να δούμε τη στιγμή όπως είναι, όχι όπως θα έπρεπε να είναι.
