Κατάθλιψη: Συμπτώματα, αίτια και αντιμετώπιση με πρακτικές mindfulness
Η κατάθλιψη χτυπάει την πόρτα όλο και περισσότερων, με την Ελλάδα να βρίσκεται στην πρώτη δεκάδα χωρών του κόσμου με τη μεγαλύτερη συχνότητα. Εναλλακτικές παρεμβάσεις, όπως το mindfulness, μπορούν να βοηθήσουν εκεί όπου οι θεραπείες πρώτης γραμμής δεν επαρκούν, ή για όσους θέλουν να προσεγγίσουν τα συμπτώματα με πιο φυσικούς τρόπους.
Η εξάπλωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης
Νόσος της σύγχρονης εποχής, με πολλά «πρόσωπα», διαφορετικούς υποτύπους και επίπεδα βαρύτητας, η κατάθλιψη απασχολεί περισσότερα από 300 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, περίπου 40 εκατομμύρια Ευρωπαίους και σχεδόν 600.000 Έλληνες. Κοινωνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις για τον κίνδυνο στιγματισμού εμποδίζουν ακόμα και σήμερα τους ψυχικά πάσχοντες και το οικογενειακό τους περιβάλλον να μιλήσουν για το πρόβλημα και να αναζητήσουν την απαραίτητη βοήθεια.
Αποτέλεσμα είναι ένα μεγάλο ποσοστό να μένει χωρίς θεραπεία. για μια κοινή ψυχική διαταραχή με πολλές διαθέσιμες αποτελεσματικές θεραπείες, φαρμακευτικές και μη. Το ποσοστό μη θεραπείας φτάνει ως και το 75% των ασθενών σε χώρες του τρίτου κόσμου, γεγονός που εκτός από τις προκαταλήψεις συνδέεται και με οικονομικούς λόγους.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 6η θέση των χωρών με τον μεγαλύτερο επιπολασμό παγκοσμίως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για το 2021, με ποσοστό 5,7%.
Αιτίες και εκδηλώσεις της κατάθλιψης
Οι αιτίες της κατάθλιψης συνδέονται με πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ κοινωνικών, ψυχολογικών και βιολογικών παραγόντων. Αντιξοότητες κατά την παιδική ηλικία και δυσάρεστα γεγονότα της ζωής, όπως η απώλεια αγαπημένου ανθρώπου και η ανεργία μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες, όμως μπορεί να εμφανιστεί και χωρίς την παρουσία εξωγενών παραγόντων που θα την πυροδοτήσουν.
Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται κυρίως από:
Επίμονη θλίψη
Έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που ήταν ευχάριστες στο άτομο πριν την εμφάνισή της,
Απομάκρυνση από κοινωνικές επαφές, χόμπι
Απώλεια ενέργειας
Συνοδεύεται συχνά και από άλλα συμπτώματα που διαρκούν για περισσότερες από δύο εβδομάδες. Συχνά συνοδεύεται και από:
Χαμηλή αυτοεκτίμηση
Έντονο και αδικαιολόγητο φόβο για επικείμενα δυσάρεστα συμβάντα
Αϋπνία ή αντίθετα υπερβολική διάρκεια ύπνου
Αλλαγές στην όρεξη που έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια ή την αύξηση βάρους
Δυσκολία συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων
Ένα επεισόδιο κατάθλιψης είναι δυνατό να προκύψει σε οποιαδήποτε ηλικία. Αρκετές φορές εμφανίζεται αρχικά από τα τέλη της εφηβείας ως τα 25 έτη και συχνότερα στην ηλικιακή κατηγορία 55 – 74 ετών, με τον επιπολασμό να είναι μεγαλύτερος στις γυναίκες (5,1%) σε σχέση με τους άνδρες (3,6%).
Η συμβολή του mindfulness στην υποτροπή της κατάθλιψης
Εναλλακτικές παρεμβάσεις μπορούν να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην φαρμακευτική θεραπεία της κατάθλιψης και την ψυχοθεραπεία, με ευεργετικά αποτελέσματα στην ψυχολογία του ασθενούς και χωρίς τις παρενέργειες των φαρμακευτικών σκευασμάτων. Διεθνείς έρευνες έχουν αναδείξει τον ευεργετικό ρόλο του διαλογισμού mindfulness – στα ελληνικά ενσυνειδητότητας, τόσο στην αποτροπή ή καθυστέρηση υποτροπών, όσο και στην διαχείριση δυσάρεστων ερεθισμάτων.
Μεγάλη μετανάλυση ερευνητικών μελετών, που περιλάμβανε συνολικά 1.258 ασθενείς με υποτροπιάζουσα κατάθλιψη και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Jama, έδειξε πως οι ασθενείς που έλαβαν εναλλακτική θεραπευτική παρέμβαση, βασισμένη στην ενσυνειδητότητα είχαν σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο να επιστρέψουν στην κατάθλιψη έπειτα από θεραπεία, σε σχέση με εκείνους που έλαβαν συνήθη φροντίδα.
Συγκεκριμένα, είχαν μειωμένο κίνδυνο υποτροπής εντός μιας περιόδου παρακολούθησης 60 εβδομάδων, σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου που δεν πήρε μέρος στις συνεδρίες. Συμπερασματικά, οι μελετητές σημειώνουν πως η γνωσιακή παρέμβαση που βασίζεται στο mindfulness φαίνεται αποτελεσματική για την πρόληψη υποτροπών σε άτομα με υποτροπιάζουσα κατάθλιψη, ιδιαίτερα σε εκείνα με πιο έντονα υπολειμματικά συμπτώματα.
Πώς συμβάλει η ενσυνειδητότητα στα συμπτώματα της κατάθλιψης
Με ποιους μηχανισμούς, όμως, λειτουργεί η εκπαίδευση ενσυνειδητότητας σε αυτό το αποτέλεσμα; Επιστημονική μελέτη του 2010 κατέδειξε τον τρόπο με τον οποίο όσοι έχουν εκπαιδεύσει το μυ της προσοχής να εστιάζει στην παρούσα στιγμή, μέσω των τεχνικών mindfulness αντιμετώπισαν με διαφορετικό τρόπο τη θλίψη σε σχέση με τους υπόλοιπους.
Οι επιστήμονες χώρισαν τους συμμετέχοντες από τη μια στην ομάδα όσων έλαβαν εκπαίδευση ενσυνειδητότητας 8 εβδομάδων και από την άλλη στην ομάδα ελέγχου που δεν την έλαβε. Τους υπέβαλλαν όλους σε λειτουργική μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (fMRI), προκειμένου να συγκρίνουν τη νευρική αντιδραστικότητα απέναντι στο ερέθισμα της θλίψης.
Παρά την ισοδύναμη αυτοαναφερόμενη θλίψη στο προκλητό ερέθισμα, η ομάδα του mindfulness επέδειξε ξεχωριστή νευρική απόκριση, φέρνοντας σε καλύτερη ισορροπία τα συναισθηματικά και τα αισθητηριακά νευρωνικά δίκτυα. Έτσι, χρησιμοποιώντας το δίκτυο που εστιάζει στην παρούσα στιγμή, βίωσαν μεν το συναίσθημα της θλίψης, αλλά δεν εγκλωβίστηκαν σε αυτό και δεν το επιδείνωσαν, επεκτείνοντάς το με ανησυχητικές σκέψεις για τη συνέχεια. Αντίθετα, τα άτομα της ομάδας ελέγχου χρησιμοποίησαν το δίκτυο αξιολόγησης, που τους παγίδευε συχνά σε στρεσογόνες σκέψεις για το πώς μπορούν να σταματήσουν αυτό που αισθάνονται.
Ένα πρόσθετο θετικό αποτέλεσμα της εξάσκησης προσοχής, σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι ότι βοηθάει να ανακαλύψουμε τα πρώτα ύποπτα σημάδια κατάθλιψης ή υποτροπής σε κατάθλιψη, προκειμένου να τα αντιμετωπίσουμε έγκαιρα με τη βοήθεια των ειδικών, πριν εξελιχθούν σε επεισόδιο.
Ενσωμάτωση της πρακτικής mindfulness στη θεραπεία για την κατάθλιψη
Ένα μεγάλο πλέγμα θεραπευτικών παρεμβάσεων πρώτης γραμμής, βασισμένο σε αντικαταθλιπτικά φάρμακα και ψυχοθεραπεία, βρίσκεται σήμερα στη διάθεση των ψυχιάτρων για την αντιμετώπιση, την θεραπεία και τον έλεγχο της κατάθλιψης. Ωστόσο, δεν ανταποκρίνονται το ίδιο όλοι οι ασθενείς, ενώ σε ορισμένους η θεραπεία δεν επαρκεί.
Στην επιστημονική κοινότητα έχει ανοίξει ο διάλογος για τις δυνατότητες ένταξης εναλλακτικών παρεμβάσεων στη συνήθη θεραπευτική πρακτική. Οι λεγόμενες MBI (Mindfulness-Based Interventions, στα ελληνικά: Παρεμβάσεις βασισμένες στην Ενσυνειδητότητα), και ειδικά οι MBCT (Mindfulness Based Cognitive Therapy – Γνωσιακή Θεραπεία Βασισμένη στην Ενσυνειδητότητα) βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτού του διαλόγου, έπειτα και από τις επιστημονικές μελέτες που φανερώνουν την θετική συμβολή τους.
Σύμφωνα με τον κλινικό ψυχολόγο Benjamin Shapero, επιστημονικό συνεργάτη της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, υπάρχει μεγάλη ανάγκη από εναλλακτικές προσεγγίσεις, όπως η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία για κάποιους ανθρώπους που δεν επωφελούνται από τις συνήθεις θεραπείες. Οι έρευνες πρέπει να συνεχιστούν στοχευμένα, προκειμένου να διερευνηθεί η δυνατότητα ενσωμάτωσής τους στην υγειονομική περίθαλψη.
«Παρόλο που γνωρίζουμε πολλά για τους πληθυσμούς ασθενών που μπορούν να επωφεληθούν από τη λήψη εκπαίδευσης ενσυνειδητότητας, δεν γνωρίζουμε ακόμη σε ποια άτομα μπορούν να λειτουργήσουν καλύτερα οι παρεμβάσεις MBI», τονίζει ο Shapero, προσθέτοντας πως απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να γίνει κατανοητό στους κλινικούς γιατρούς ποιες περιπτώσεις πρέπει να παραπέμψουν.
Mindfulness και επιλόχειος κατάθλιψη
Η Sona Dimidjian, καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας και Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, μελέτησε επισταμένα έγκυες γυναίκες που είχαν ιστορικό κατάθλιψης, και σύμφωνα με τη βιβλιογραφία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν εκ νέου κατάθλιψη στη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή μετά τον τοκετό. Στόχος ήταν να τις βοηθήσει να αναπτύξουν δεξιότητες που θα τις προστατεύσουν σε αυτή την σημαντική περίοδο της ζωής των ίδιων και των μωρών που θα έφερναν στη ζωή.
Σε συνεργασία με την Sherryl Goodman, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Emory, διεξήγαγαν μια αρχική μελέτη με 49 γυναίκες στο Κολοράντο και στη Τζόρτζια, που βρίσκονταν σε κατάσταση εγκυμοσύνης ή στους πρώτους μήνες μετά τον τοκετό. Όλες είχαν ιστορικό κατάθλιψης, αλλά δεν ήταν στη μέση ενός μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου, κι έτσι ήταν επιλέξιμες για προληπτική φροντίδα. Οι γυναίκες έλαβαν τυπική εκπαίδευση βασισμένη στην ενσυνειδητότητα, προσαρμοσμένη στις ειδικές συνθήκες της εγκυμοσύνης ή του τοκετού.
Η επόμενη μελέτη ήταν μεγαλύτερη, με 86 γυναίκες που πληρούσαν τα κριτήρια, και τυχαιοποιημένη, με ομάδα παρέμβασης και ομάδα ελέγχου. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως οι γυναίκες που έλαβαν την εκπαίδευση είχαν 30% χαμηλότερη πιθανότητα υποτροπής από εκείνες της ομάδας ελέγχου.
Συγκέντρωση στο παρόν με την πρακτική mindfulness
Πλήθος επιστημονικών μελετών έχουν αναδείξει τον ρόλο της εκπαίδευσης με βάση την ενσυνειδητότητα στην αποτροπή ή καθυστέρηση της υποτροπής καταθλιπτικών επεισοδίων. Η εκπαίδευση του νου να δίνει προσοχή σε ό,τι συμβαίνει τώρα φαίνεται πως βοηθά στην συνειδητοποίηση και στη βίωση του θλιβερού ερεθίσματος, αλλά δεν επιτρέπει τον εγκλωβισμό σε αυτό και τη διολίσθηση σε ανησυχητικές σκέψεις για το τι θα συμβεί στη συνέχεια.
Ερευνητές διεθνούς κύρους επισημαίνουν την ανάγκη περισσότερων μελετών, εστιασμένων σε ομάδες με ειδικά χαρακτηριστικά, προκειμένου να υπάρξει η δυνατότητα ενσωμάτωσης παρόμοιων εναλλακτικών παρεμβάσεων στις συνήθεις θεραπευτικές πρακτικές.
Σας προτρέπουμε να ενημερωθείτε για τις πρακτικές του mindfulness, τη μοναδική επιστημονικά τεκμηριωμένη πλατφόρμα στην Ελλάδα και τα προγράμματά μας, τα οποία σε συνδυασμό με την ψυχολογία και τις νευροεπιστήμες καλλιεργούν το ψυχικό σθένος, την πνευματική διαύγεια και την συναισθηματική νοημοσύνη, ώστε να διαχειριζόμαστε δυσάρεστα συναισθήματα και να ζούμε με λιγότερο άγχος.
Στην επιστημονικά τεκμηριωμένη online πλατφόρμα Mindfulness Together, θα βρείτε πολλές ασκήσεις mindfulness που βοηθούν στη διαχείριση δύσκολων συναισθημάτων και καταστροφικών σκέψεων.
Παράλληλα, θα βρείτε το εξειδικευμένο workshop Thought Patterns, για την διαχείριση των καταστροφικών μοτίβων σκέψης. Περιλαμβάνει:
Εκπαιδευτικά video με την Μυρτώ Λεγάκη
Ειδικούς διαλογισμούς για την αναγνώριση και την συμφιλίωση με τα δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψης
Τετράδιο σημειώσεων με συμβουλές, journaling και ασκήσεις
Μπορείτε να δείτε περισσότερα και να γίνετε μέλος πατώντας εδώ. Με την εγγραφή, αποκτάτε πρόσβαση και σε όλα τα υπόλοιπα workshops της πλατφόρμας.
