Ξεκλειδώνοντας τον σοφό νου - Λογικός vs Συναισθηματικός εγκέφαλος

Από τη στιγμή που γεννιόμαστε ακούμε για τη μάχη μεταξύ συναισθημάτων και λογικής, μαθαίνοντας ότι ένας αόρατος πόλεμος καθορίζει τις στιγμές και τις αποφάσεις μας.

Πορευόμαστε ταυτίζοντας τα αισθήματα με την καρδιά και τη λογική με τον εγκέφαλο, ενώ συχνά προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ή τους γύρω μας ότι το ένα υπερέχει του άλλου και αγχωνόμαστε για το ποιο θα αφήσουμε εμείς να αναλάβει δράση. Τι από αυτά όμως ισχύει;

Ο εγκέφαλος και τα μυστικά του

Τόσο το συναισθηματικό όσο και το λογικό μας κομμάτι, κατοικούν στον εγκέφαλό μας. Η διαφοροποίησή τους έχει να κάνει με τα σημεία του εγκεφάλου τα οποία αντιδρούν βάσει των ερεθισμάτων που λαμβάνουμε.

Διακρίνουμε λοιπόν τον συναισθηματικό εγκέφαλο από τον λογικό εγκέφαλο, παρατηρώντας τα διαφορετικά πεδία που φαίνεται να ενεργοποιούνται ανάλογα με τις συνθήκες. Έχοντας μελετήσει και κατανοήσει τι σημαίνει αυτό ως προς τον τρόπο που ερμηνεύουμε τον κόσμο και το πώς τελικά κινούμαστε μέσα σε αυτόν, αποκτούμε περισσότερη επίγνωση για τις εσωτερικές μας διεργασίες.

Ο λογικός εγκέφαλος

Ο λογικός εγκέφαλος (rational brain) αντικατοπτρίζει τον σκεπτόμενο νου. Είναι το κομμάτι μας εκείνο που επιθυμεί μία στέρεη αντίληψη των καταστάσεων και εκφράζεται μέσω ρημάτων όπως “σκέφτομαι” και “πιστεύω”.

Όλες οι ισχυρές πεποιθήσεις μας κατοικούν εδώ, για αυτό και θεωρείται ως το δογματικό μας μέρος, και περιλαμβάνει την ανάγκη να γνωρίζουμε τι συμβαίνει, γιατί συμβαίνει, ποια είναι τα ξεκάθαρα διανοητικά όρια μεταξύ σωστού και λάθους. Εδώ σχηματίζουμε τις απόψεις μας και μέσω των λειτουργιών αυτού του τμήματος αιτιολογούμε και εκλογικεύουμε αυτά που έχουμε μάθει να πρεσβεύουμε.

Το τμήμα του λογικού εγκεφάλου που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη δραστηριότητα είναι ο προμετωπιαίος φλοιός (prefrontal cortex). Ο προμετωπιαίος φλοιός σχετίζεται με διεργασίες όπως η μάθηση, η επίλυση προβλημάτων, η λήψη αποφάσεων, η εστίαση και η προσοχή.

Ο συναισθηματικός εγκέφαλος

Ο συναισθηματικός εγκέφαλος (emotional brain) αντικατοπτρίζει τον αισθηματικό νου. Είναι το κομμάτι μας εκείνο που βιώνει τα συμβάντα και εκφράζεται μέσω ρημάτων όπως “νιώθω” και “εικάζω”.

Όλα τα συναισθήματά μας ενεργοποιούνται εδώ, για αυτό και θεωρείται ως το υποκειμενικό μας μέρος, και περιλαμβάνει την τάση να αντιδρούμε άμεσα σε αυτά που τυχαίνουν και τη σχεδόν αυτόματη ανάγκη του εγκεφάλου να ανασύρει μνήμες και εικόνες που ενισχύουν το υπάρχον συναίσθημα.

Τα τμήματα του συναισθηματικού εγκεφάλου που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη δραστηριότητα είναι η αμυγδαλή, ο υποθάλαμος και ο ιππόκαμπος (amygdala, hypothalamus, hippocampus). Αυτά σχετίζονται με διεργασίες όπως η συναισθηματική ερμηνεία των γεγονότων, η τάση φυγής ή πάλης (fight or flight response) και η οργάνωση της μνήμης για την απόδοση νοήματος.

Λογικός και συναισθηματικός εγκέφαλος και αντικειμενικότητα

Συχνά θεωρούμε ότι η αντικειμενικότητα είναι ένα προνόμιο που απολαμβάνει ο λογικός εγκέφαλος (ή αλλιώς ο σκεπτόμενος νους), αποδίδοντάς του με αυτόν τον τρόπο μία διάσταση ορθότητας. Τι συμβαίνει όμως αν αυτός είναι ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ο σκεπτόμενος νους εκλογικεύει αυτό που εκείνος αντιλαμβάνεται ως υπεροχή του;

Είναι σαφές ότι και οι δύο λειτουργίες του εγκεφάλου είναι σημαντικές, καθώς αναπτύχθηκαν με σκοπό την αποτελεσματική μας επιβίωση και συμμετοχή στον κόσμο. Στην πηγή τους εντούτοις, χαρακτηρίζονται και οι δύο από υποκειμενικότητα.

Από τη μία πλευρά, έχουμε τον αισθηματικό νου που βιώνει τα πάντα όπως συμβαίνουν και ενισχύει τις αντιδράσεις του μέσω της αυτόματης ανάσυρσης αντίστοιχων αναμνήσεων. Από την άλλη, έχουμε τον σκεπτόμενο νου που δημιουργεί ισχυρές (σχεδόν δογματικές) πεποιθήσεις, τις οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιεί ως φίλτρα για την επιβεβαίωση της κοσμοθεωρίας του.

Ο σοφός νους και η χρυσή τομή

Ο σοφός νους είναι το σημείο στο οποίο ο αισθηματικός και ο σκεπτόμενος νους συναντιούνται και συνυπάρχουν αρμονικά. Εκεί όπου όσα νιώθουμε, σκεφτόμαστε, νομίζουμε και πιστεύουμε, έρχονται κοντά, αναγνωρίζουν την υποκειμενική τους φύση και δίνουν τη θέση τους σε μια διευρυμένη προοπτική.⁠

Ο σοφός νους είναι εστιασμένος στην αλήθεια, απαλλαγμένος από την ανάγκη της προσκόλλησης σε προσωπικές ιδέες και απόψεις. Είναι όσο πιο αντικειμενικός μπορεί, κάθε φορά και περισσότερο, γιατί καθοδηγείται από την επιθυμία για μάθηση, για κατανόηση, για διαύγεια. Παρατηρεί, στοχάζεται, εμπνέεται, βλέπει μία ολοένα μεγαλύτερη εικόνα.⁠

Ο σοφός νους είναι το σημείο στο οποίο ανθίζουν η αυτοεπίγνωση και η αυτορρύθμιση: η ικανότητα να αντιλαμβανόμαστε τι συμβαίνει μέσα στο σώμα, στις σκέψεις και στα συναισθήματά μας και αντίστοιχα, η ικανότητα να ρυθμίζουμε και να ελέγχουμε τις αντιδράσεις μας.

Και το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι δεν αποτελεί ένα άγνωστο ή μακρινό όνειρο, βρίσκεται ήδη μέσα μας, σε εκείνη τη χρυσή τομή μεταξύ λογικού και αισθηματικού νου. Το μόνο που χρειάζεται είναι να τον εμπιστευόμαστε κάθε μέρα και περισσότερο. Κάθε μέρα και πιο ανοιχτοί σε όσα είναι έτοιμος να μας αποκαλύψει.⁠

Ο σοφός νους και τρόποι να τον ξεκλειδώσουμε

Παρακάτω έχουμε συγκεντρώσει ορισμένα πρακτικά βήματα για να ξεκλειδώσουμε το δυναμικό του σοφού νου, με σκοπό να ζούμε καλύτερα και αρμονικά:

Ψάχνουμε τη χρυσή τομή

Έχοντας συνηθίσει να ερμηνεύουμε τον κόσμο σε όρους άσπρου και μαύρου, σωστού και λάθος, η μεγαλύτερη ίσως πρόκληση είναι να βρούμε τη χρυσή τομή. Αφήνουμε λοιπόν στην άκρη την εσωτερική σύγκρουση και είμαστε ανοιχτοί στην πιθανότητα να υπάρχει μία πιο αρμονική και συμπεριληπτική θεώρηση των πραγμάτων.

Εστιάζουμε στην αλήθεια

Δοκιμάζουμε να απελευθερώσουμε τις προσωπικές μας ιδέες και απόψεις για τον κόσμο και τη ζωή μας. Αντικαθιστούμε τις προκαταλήψεις μας σχετικά με το πώς έχουν τα πράγματα με την περιέργεια για το πώς πραγματικά είναι, βάζοντας σε προτεραιότητα το ενδεχόμενο να μην τα γνωρίζουμε ακόμα όλα.

Διαλογιζόμαστε τακτικά

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να απελευθερώσουμε τις προκαταλήψεις σχετικά με το τι πιστεύουμε ότι ισχύει και τι νομίζουμε ότι θα συμβεί, είναι να επιστρέψουμε στο παρόν. Ο διαλογισμός mindfulness βοηθά να ηρεμήσουμε το άγχος, να μείνουμε με τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας, μαθαίνοντάς μας να τα αναγνωρίζουμε και να βλέπουμε πίσω από αυτά.

Όπως με όλα όσα βελτιώνουν την καθημερινότητα και την εμπειρία μας, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις. Υπάρχουν όμως απλές και συνειδητές επιλογές που, αφού μας βγάλουν για λίγο από τη ζώνη άνεσης που έχουμε χτίσει, θα μας βοηθήσουν να ξεκλειδώσουμε το πλήρες δυναμικό μας και να βιώσουμε μια ήρεμη και ισορροπημένη ζωή.